---
date: "2021-10-05T23:53:38.016Z"
title: "Objawy dysforii: dysforia biochemiczna"
linkTitle: "Dysforia biochemiczna"
description: "Biologiczne czynniki dysforii płciowej, które powodują niepokój psychiczny."
preBody: '_disclaimer'
lang: pl
siblings:
  prev: /pl/dysforia-fizyczna
  prevCaption: Dysforia fizyczna
  next: /pl/dysforia-spoleczna
  nextCaption: Dysforia społeczna
classes:
  - gdb
tweets:
  - '1215716438972993536'
  - '1215736608055537670'
  - '1215738145473474560'
  - '1215740224325783553'
  - '1222738910821978113'
  - '1222739427312750594'
  - '1222740261178105856'
  - '1222742135067303937'
  - '1222743360034758656'
  - '1222743749920464896'
---

# Dysforia biochemiczna

Pierwszorzędowe cechy płciowe zaczynają rozwijać się w okolicach 8. tygodnia ciąży. Zazwyczaj w 11. tygodniu możliwe jest określenie genitaliów płodu przy użyciu ultradźwięków. Mózg natomiast formuje się [między 14. a 24. tygodniem](https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2989000/#Sec5title). Z dominującego obecnie rozumienia rozwoju neurologicznego wynika, że to podczas tych dziesięciu tygodni mózg maskulinizuje bądź feminizuje się, zależnie od obecności testosteronu w krwioobiegu płodu (obecnego za sprawą genu SRY na chromosomie Y albo wprowadzonego z innego źródła). Ten proces koduje w mózgu pożądanie estrogenów bądź androgenów.

Jeśli twój mózg łaknie jednego hormonu gonadalnego (np. testosteronu), a twoje ciało produkuje drugi (np. estradiol), może to skutkować biochemiczną usterką w obrębie chemii twojego mózgu. Objawia się to rodzajem mentalnej mgły, ograniczeniem zdolności umysłowych i ogólnym stanem lęku i niepokoju. Jest to źródłem pierwszych dwóch symptomów, które często zanikają po rozpoczęciu terapii hormonalnej, depersonalizacji oraz derealizacji (DPDR).

{!{
<div class="gutter">
<a class="card ig-card" href="https://www.instagram.com/p/B4fwhWAH2F-/">
  <div class="ig-header">
    <div class="ig-avatar" style="background-image: url({{images.theredgrrl.sizes.0.url}});"></div>
    <div class="ig-name">
      <strong>Brea</strong>
      <span>theredgrrl</span>
    </div>
  </div>
  {{#with images.brea_eyes}}
  <img
    src="{{rev sizes.0.url}}"
    alt="{{alt}}"
    srcset="{{#join sizes}}{{rev url}} {{width}}w{{/join}}"
    sizes="{{#if srcSizes}}{{srcSizes}}{{else}}(max-width: 576px) 100vw, 576px{{/if}}"
    class="ig-image"
  >
  {{/with}}
  <p class="ig-caption">
    #TransformationTuesday - As I’ve often said on posts like this, our eyes reflect our lives. The biggest difference I see in how trans people look after transition is always the eyes; often looking sad or distant in the past, and being bright and full of life in the present
    <br />
    [tłum. Jak mówiłam już wiele razy na tego typu postach, nasze oczy odzwierciedlają nasze życia. Największą różnicą, jaką widzę w wyglądzie osób trans po tranzycji, są zawsze oczy; często smutne lub nieobecne w przeszłości, teraz błyszczące i pełne życia]
  </p>
  <p class="ig-footer">
    <time datetime="2019-11-05T19:54:45+00:00">Nov 5, 2019</time>
  </p>
</a>
</div>
}!}

[**Depersonalizacja**](https://pl.wikipedia.org/wiki/Depersonalizacja) to uczucie rozłączenia od własnego ciała, niemożliwość uwierzenia w to, że osoba, którą widzisz w lustrze, to właśnie ty. Czujesz się, jakbyś obserwował_a kogoś innego w twoim ciele. Może nie obchodzić cię, co dzieje się z twoim ciałem, jak zmienia się jego waga i czy jest w dobrej formie, ponieważ nie do ciebie należy ten białkowy pojazd, w którym przeżywasz swoje życie.

Zinnia Jones [opisała depersonalizację w ten sposób](https://web.archive.org/web/20190406141617/https://genderanalysis.net/2017/06/depersonalization-in-gender-dysphoria-widespread-and-widely-unrecognized/):

- Poczucie odseparowania od własnych myśli, emocji bądź ciała: "Wiem, że mam emocje, ale ich nie odczuwam".
- Poczucie separacji na dwie części, jedną wchodzącą w interakcje ze światem i drugą, która obserwuje w ciszy: "Oto jest ciało, które porusza się po świecie, a ktoś inny tylko patrzy".
- Poczucie nierealności lub nieobecności siebie: "Nie jestem prawdziwy_a".
- Doświadczanie świata jako odległego, mglistego, sztucznego, bez życia czy kolorów, jak ze snu, bądź mniej niż rzeczywistego.
- Bycie pochłoniętym_ą sobą, doświadczanie kompulsywnych introspekcji bądź głębokich zamyśleń.
- Trwający i spójny dialog ze sobą.
- Uczucie, jakby zasłona albo ściana ze szkła oddzielała cię od reszty świata.
- Emocjonalne lub fizyczne znieczulenie, np. wrażenie, że ma się głowę wypełnioną bawełną.
- Brak wrażenia sprawczości, uczucie bycia jak robot lub zombie.
- Niezdolność do wyobrażania sobie rzeczy.
- Możliwość jasnego myślenia, jednak z poczuciem, że w twoich myślach i doświadczaniu świata brakuje pewnego kluczowego składnika.
- Poczucie odseparowania od życia, uniemożliwiające ci kreatywne i otwarte zaangażowanie w wydarzenia.

Możesz nie przykładać wagi do swojego wyglądu, dbając jedynie o podstawowe potrzeby ubraniowe i higieny osobistej. Z drugiej strony, możesz przykładać wyolbrzymioną wagę do swojego wyglądu, próbując wykrzesać jakiś rodzaj radości, dumy z własnego ciała, lecz doświadczając jedynie pustki.

{!{ <div class="gutter">
{{import '~/tweet' ids=[
  '1215716438972993536'
  '1215736608055537670'
  '1215738145473474560'
  '1215740224325783553'
] tweets=meta.tweets className="oneblock" }}
<!--
Podświadomie czujesz, że nie jesteś "taki_a jak" inni ludzie. Twoi przyjaciele mogą cię rozumieć, ale stawiasz instynktowną i nieświadomą granicę między tobą a "normalnymi" ludźmi. Kiedy wchodzisz w interakcję z "normalną" osobą, nie wiesz, co powiedzieć i jak się zachować.

Stawianie swoich uczuć na pierwszym miejscu przychodzi ci z trudem. Wiesz, jakie emocje *powinieneś_nnaś* odczuwać, lecz zdają się one być odległe i sztuczne. Kiedy ktoś inny się wkurza, wygląda to na o wiele prawdziwsze i nagłe. Jesteś przekonany_a, że to kwestia twojego stoickiego, ostrożnego charakteru.

Często brakuje ci celu w życiu. Nie obchodziła cię zbytnio twoja odpowiedź na pytanie w szkole wyższej o cele zawodowe. Nawet praca zawierająca się w twoich zainteresowaniach wydawała się nietolerowalna. Nie potrafisz wyobrazić sobie przyszłości, w której jesteś szczęśliwy_a i spełniony_a.

Podejmujesz kroki ku poprawie swojego życia tylko wtedy, kiedy *zmusi cię* do tego jakaś zewnętrzna siła. Ty wolisz raczej wycofać się, schować i skupić na swoich eskapistycznych zainteresowaniach. Po prostu nie masz motywacji, aby osiągać cele. (Wmawiasz sobie, że to postawa zen, uwolnienie się z okowów potrzeb.)
-->
</div> }!}

[**Derealizacja**](https://pl.wikipedia.org/wiki/Derealizacja) jest poczuciem separacji od otaczającego cię świata, przeświadczeniem, że wszystko, czego doświadczasz, jest fałszywe.

- Twoje otoczenie wydaje się obce bądź nieznane, nawet jeśli zawsze tu byłeś_aś, jak gdyby ktoś podmienił twój dom na sceniczną atrapę.
- Poruszając się przez świat, czujesz się jak na bieżni, gdzie to budynki przemieszczają się dookoła ciebie, nie ty pomiędzy nimi.
- Twoje emocje względem ludzi, na których ci zależy, są wygaszone i nieobecne, jakbyście byli oddzieleni ścianą ze szkła lub jakby byli oni tylko aktorami grającymi znanych ci ludzi.
- Możesz odbierać otoczenie jako wykrzywione, niejasne, wyblakłe, dwuwymiarowe lub sztuczne; możesz też odbierać je w sposób przejaskrawiony, np. widząc krawędzie liści jako nadzwyczaj ostre.
- Odczuwasz zaburzenia w percepcji czasu, np. ostatnie wydarzenia sprawiają wrażenie odległej przeszłości.
- Odczuwasz zaburzenia w percepcji odległości i kształtu obiektów.
- Czujesz się biernym obserwatorem zdarzeń w twoim życiu.

Jeśli silnie utożsamiasz się z "Matrixem" lub "Truman Show", może to znaczyć, że doświadczasz derealizacji. Może się ona objawiać także wrażeniem bycia z innego świata, jakbyś nie pasował_a do tego społeczeństwa. Czekasz jedynie, aż twoje supermoce się objawią, albo sowa przyleci z twoim listem z Hogwartu. Jako nastolatka miałam obsesję na punkcie odcinka "Po tamtej stronie", w którym chłopiec odkrywa statek kosmiczny pod swoim domem i dowiaduje się, że on i jego rodzice nie są tak naprawdę ludźmi.

DPDR przynosi niekiedy emocjonalne otępienie. Jesteś w stanie się śmiać, ale rzadko kiedy odczuwasz prawdziwą radość. Chwile smutku i żalu powodują jedynie otępienie. Może to również pójść w drugą stronę (nawet jednocześnie z otępieniem), kiedy odczuwasz tak wiele strachu, że twoja reakcja jest nieproporcjonalna do przyczyny, skutkując intensywnym płaczem bądź agresywnym wybuchem w reakcji na pozornie drobne zdarzenia.

Co ważne, DPDR nie ogranicza się do bycia objawem dysforii. Ten problem współistnieje z wieloma innymi problemami psychicznymi, włączając w to chroniczną depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne czy zaburzenie osobowości typu borderline. DPDR nie powinno być traktowane jako oznaka dysforii płciowej samo w sobie, to jedynie duża czerwona lampa sygnalizująca, że coś jest bardzo nie tak. DPDR jest też zwykle dość łatwe do rozpoznania u innych, kiedy już wiesz, na co patrzeć. Ludzie z DPDR mają tendencję do wpatrywania się w dal, a ich oczy są mętne i nieżywe, przez co wyglądają jak skorupy. Jedne z najczęstszych komentarzy na osiach czasu tranzycji mówią o tym, jak bardzo oczy nabrały życia.

### Wahania dysforii

Intensywność fizycznej i biochemicznej dysforii jest silnie zależna od innych czynników w twoim ciele. Jako że jest ona zależna od balansu endokrynologicznego, rzeczony balans wpływa na jej poziom. Oznacza to, że wahania mogą następować z dnia na dzień. Kilka przykładów:

- Jeśli poziom twojego cukru we krwi jest poniżej normy, bądź jeśli masz problem z tarczycą, może to przyczyniać się do pogłębienia dysforii.
- Jeśli odczuwasz niedobór dopaminy z powodu odstawienia stymulantów, to również może pogłębić dysforię.
- Jeśli zaczniesz przyjmować antydepresanty z grupy SSRI i do twojego systemu zacznie docierać więcej serotoniny, może to stłumić dysforię.
- Osoby transkobiece o męskiej płci urodzeniowej (AMAB) z jądrami odczuwają dopływ testosteronu w reakcji na uczucie pożądania, co może czynić je bardziej dysforycznymi.
- Osoby transmęskie o żeńskiej płci urodzeniowej (AFAB) z niezablokowanymi jajnikami doświadczają na przestrzeni cyklu miesiączkowego wahań poziomów estrogenu i progesteronu, pogłębiając bądź tłumiąc ich dysforię zależnie od dnia cyklu.

Ciało ludzkie składa się z dziesiątek systemów współpracujących ze sobą, a wszystkie one zaliczają wahania na przestrzeni dni, wpływając na ogólne samopoczucie. Ta ogólna dysforia może zwiększyć siłę oddziaływania innych rodzajów dysforii. Jednego dnia potrafisz kompletnie zignorować misgendering, następnego każdy raz jest jak nóż prosto w serce. Jednego dnia widzisz siebie w lustrze, następnego patrzysz się na starą wersję siebie.

Niektórzy doświadczają tego w sposób genderfluid, w jedne dni skłaniając się do męskości, w jedne do kobiecości, w inne nie odczuwając żadnej tożsamości płciowej lub, przeciwnie, obie. U innych przypomina to bardziej sezonowe wahania poziomu wody w rzece; podnoszenie się poziomu przy roztopach, opadanie, gdy nastaje susza.

Każde z tych doświadczeń jest normalne. To, że jednego dnia odczuwasz silną dysforię, by następnego dnia nie odczuwać żadnej, nie oznacza, że tak naprawdę nie jesteś trans.

### To działa w dwie strony

{!{ <div class="gutter">
{{import '~/tweet' ids=[
  '1222738910821978113'
  '1222739427312750594'
  '1222740261178105856'
  '1222742135067303937'
  '1222743360034758656'
  '1222743749920464896'
] tweets=meta.tweets className="oneblock" }}
<!--
Warto zauważyć, że gdyby skonfundowana osoba cis miała zamiar podjąć terapię hormonalną i nie została powstrzymana przez absurdalną liczbę gatekeeperów oraz rzeczywistych specjalistów w dziedzinie medycyny, których podpisy są zazwyczaj potrzebne, oto, co by się stało: Weźmie kilka tabletek albo zastrzyk, co następnie sprawi, że poczuje się absolutnie beznadziejnie, jak gdyby ktoś nalał cukru do zbiornika paliwa mózgu tej osoby. W takim momencie można się spodziewać, że ta osoba cis natychmiast przestanie brać suplementy hormonalne, których nie potrzebuje, i powróci do normalnego życia bez długoterminowych konsekwencji.

Gdyby NAPRAWDĘ uparta i skonfundowana osoba cis zignorowała, że czuje się beznadziejnie, i kontynuowała przyjmowanie HRT, którego nie powinnna przyjmować, przez kilka miesięcy, może też doświadczyć trądziku i/lub oczyszczenia się skóry, u kobiety może pojawić się zarost na twarzy. Mężczyzna w takiej sytuacji może po jakimś (mniej więcej) roku czucia się beznadziejnie przez przyjmowanie suplementów z estradiolem musieć sobie radzić z ginekomastią. W tym samym czasie również taka osoba, niezależnie od płci, mogłaby spostrzec, że jej genitalia zachowują się niewłaściwie, co znów, tak jakby zgaduję, uruchomiło lampkę pod tabliczką z napisem "ej, to jest nie okej", po czym ta osoba odstawiłaby niewłaściwie używane leki. Gdzie, znów, rzeczy po prostu wróciłyby do normy.

Aha, no i cały czas mówię o HRT. Transfoby zwykle mówią o blokerach dojrzewania, jak gdyby były terapią hormonalną. Jeśli jakieś skonfundowane cis dziecko przyjmie blokery dojrzewania, konsekwencje będą obejmować... nie rozpoczęcie dojrzewania, dopóki się nie zorientuje, że przyjmuje blokery bez konkretnego powodu, i je odstawi. Nie ma żadnych efektów pobocznych, którymi można by było się martwić.
-->
</div> }!}

Niekiedy będziesz słyszeć przeciwników sugerujących, że terapia hormonalna *zawsze* poprawia zdrowie psychiczne. Usłyszałam to sama, kiedy zrobiłam coming out przed moją matką. "Estrogen czyni wszystkich szczęśliwszymi". To bzdura. Kiedy cispłciowe osoby przyjmują przeciwne hormony, zawsze będą doświadczać dysforii.

To jeden z powodów, dla których spironolakton rzadko kiedy przepisywany jest mężczyznom; jego anty-androgenne właściwości powodują niestabilność psychiczną. Pięć do dziesięciu procent cis kobiet cierpi na [zespół wielotorbielowatych jajników (PCOS)](https://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_wielotorbielowatych_jajnik%C3%B3w), który sprawia, że jajniki produkują testosteron zamiast estrogenu. Zapytaj jedną z nich o jej zdrowie psychiczne, a usłyszysz wystarczająco dużo.

Bardzo dobitnym przykładem tego zjawiska jest tragiczny przypadek [Davida Reimera](https://pl.wikipedia.org/wiki/David_Reimer). W wieku siedmiu miesięcy David i jego brat bliźniak poddani zostali obrzezaniu w celu wyleczenia ciężkiego przypadku stulejki. Zabieg Davida poszedł dramatycznie źle, co doprowadziło do ciężkiego uszkodzenia prącia. Po konsultacji z Johnem Moneyem podjęta została decyzja o wykonaniu waginoplastyki i wychowaniu Davida jako dziewczynki, włączając w to terapię estrogenem w trakcie okresu dojrzewania. W wieku 13 lat David doświadczał już silnej depresji i miał myśli samobójcze, gdyż żadna ilość terapii i zachęcania nie sprawi, że chłopiec będzie odczuwał przyjemność z bycia dziewczyną. Gdy jego rodzice poinformowali go, co zaszło, David powrócił do męskiej postaci, przeszedł na terapię testosteronem i, na przestrzeni następnych kilku lat, miał kilka operacji w celu tranzycji z powrotem do mężczyzny.

Ludzie wiedzą, kiedy żyją z niewłaściwą płcią.

Psycholog John Money nadzorował przypadek Davida i był w dużej mierze odpowiedzialny za decyzje podejmowane podczas wychowywania chłopca. Money przedstawiał w swoich raportach przypadek Davida jako całkowity sukces, zupełnie rozmijając się z rzeczywistością. Chociaż w wieku 31 lat David Reimer opowiedział swoją historię światu, skutki eksperymentu widać do dziś. Raporty Moneya używane były jako przykład, dlaczego dokonywanie korektywnych operacji na genitaliach interpłciowych noworodków jest właściwym postępowaniem. Dziś, pięćdziesiąt lat później, wciąż istnieją doktorzy, którzy są przekonani, że można zmienić genitalia dziecka i wychować je w odpowiadającej tym genitaliom płci, i że to zadziała.

To jest dramat społeczności [osób interpłciowych](https://pl.wikipedia.org/wiki/Interp%C5%82ciowo%C5%9B%C4%87). W przybliżeniu co sześćdziesiąty noworodek jest w jakimś stopniu interpłciowy (aczkolwiek nie wszystkie przypadki są związane z genitaliami). Często operacje "korekcyjne" wykonywane na interpłciowych dzieciach skutkują utratą funkcji i/lub czucia. Bardzo często doktorzy decydują się na przymusowe przypisanie płci żeńskiej, gdyż łatwiej jest skonstruować pochwę niż penisa.